A) Eveynlerinden Uzak Çocuklarımız için Öneriler

Anne ya da babası veya her iki ebeveyni hapishanede olan özellikle 0-7 yas arası çocukların psikolojisi ve ruh sağlığında çok ciddi bozulmalar oluşabilmektedir. Cezaevinde ebeveynlerinden birinin bulunmasından kaynaklanan ayrılığa ve yeni yaşamlarına uyum için çocukların hayli bir zamana ihtiyacı vardır. Hapishane kavramını anlamakta zorlanan çocuklar, anne ya da babasının yada ikisinin yokluğuna alışmaya çalışırken, bir yandan da kendilerine, ebeveynlerine veya ailelerine neler olduğunu anlamlandırma uğraşıyla bir kez daha travma yaşamaktadırlar. Bu durum çocuklar için alışılmadık bir durum olmakla birlikte, cevaplanmamış birçok soruyu da beraberinde getirir.

Özellikle anne eksikliği çocuklarda, çocukluğun en temel özelliği ve ihtiyacı olan güven duygusunu zedelemekte ve bu eksiklikle büyüyen çocukların ruh sağlığında ciddi sarsıntılara yol açmaktadır. Henüz hayatı tam anlamıyla anlayamamış bu yaş dönemindeki çocuklar ciddi bir korku ve panik yaşamakla karşı karşıya kalmaktadırlar.

Durum başak açıdan değerlendirildiğinde anne babaya verilen cezayla birlikte, anayasamızda ceza hukukundaki cezanın şahsiliği ilkesi göz önüne alınarak çocuk da cezalandırılmış olduğu önemli bir noktadır. Anne, babası ya da her ikisi hapishanede olan çocuğun psikolojik durumuyla birlikte, özellikle 0-6 yas arasında ki çocukların temel ihtiyaçlarının karşılanması noktasında oldukça zor durumla karşı karşıya kalınmaktadır.

Anne, Babası ya da Her ikisi Hapishanede Olan Çocuklar İçin Neler Tavsiye Edilebilir?

– Çocuklar alışılagelmedik bu durumla birlikte, duygularını ifade etmek, konuşmak ister. Bu konuda çocuklar kendilerini rahat hissetmelidirler.

– Özellikle 0-2 yas arasındaki bakıma muhtaç çocukların temel ihtiyacının giderilmesi için bir tek kişinin anne görevini üstlenerek, aynı kişinin tüm ihtiyaçlarını üstlenmesi çocuğun 0-2 yaş aralığında önemli ve temel ihtiyacı olan temel güven problemini daha az yaşamasına neden olur. Sürekli bakıcı değiştirmesi çocukta kaygı durumunu ciddi olarak artırmaktadır.

– Çocuklara dürüst olmak önemlidir. Çocukların yaş ve gelişimine uygun şekilde ebeveynlerinin nerede olduğu açıklanmalı, sordukları tüm sorular cevaplanmalıdır.

– Çocuğun her durum ve şartta düzene ihtiyacı vardır; düzenli bir yaşam çocuğu daha sağlıklı bir yaşama hazırlar.

– Çocuk için güvenlik önemlidir; çocuğa sunulan düzenli hayatla birlikte, çocuk güvenli bir yasama hazır hale gelir. Çocuk gelecekte başına neler gelebileceğini bilerek yaşamını güven içersinde devam ettirir. Belirsizlik ve karmaşa çocukta davranış problemlerine neden olur.

– Bu nedenle ebeveyninin nerede olduğu, güvende olduğu, ne sıklıkla görüşebileceği, sağlığının yerinde olduğu ve tehlikeli bir yerde olmadığı ifade edilmesi gerekir.

– Çocuk ebeveynlerinin hapishanede neler yaptığını, gününü nasıl geçirdiğini, ne yediğini, arkadaşları olup olmadığını bilmek ister. Sorular ebeveynlerin güvende olduklarını bilmesi açısından önemlidir, sorular atlanmadan cevaplanmalıdır.

– Ancak, işkence vb. durumlarla karşı karşıya olan ebeveynlerin durumları asla bahsed

– Ebeveynleriyle yüz yüze ve telefonla görüşmeleri çocuğun bu sureci en az hasarla atlatması adına önemlidir.

– Çocuk ebeveynleri özlediğinde ve görüşme imkanı olmadığında, ebeveynler için resim çizilip, mektuplar yazılabilir, onlar için hediyeler hazırlanabilir.

– Bu durumun kolay olmadığı unutulmayarak, her zaman olunandan daha fazla sabır göstererek çocuğunuzla birlikte bu surecin daha kolay atlatılmasına yardımcı olunuz.

– Bu durumla baş edemediğinizi hissettiğinizde, biz nasilbasederim ekibi ile iletişime geçebilir yahut başka bir uzmandan yüz yüze yardım alabilirsiniz.

B) Ebeveynleri ceza evinde ya da uzakta olan çocukların psikolojik durumları, çocuklara yaş aralıklarına göre durum nasıl anlatılmalı?
Yaklaşım ne olmalı?

Çocuklar anne ve  babanın varlığı ile kendini güvende ve değerli hissederler. Anne ve babalarından ayrı kalmak çocukları çok derinden etkiler.  Üzücü, sarsıcı, güvenlik algısını tehdit edici  gibi travmatik olaylarla  karşılaşıldığında çocukların baş etme mekanizmaları desteğe ihtiyaç duyar. Ebeveyninden ayrı kalmak ( gözünün önünde tutuklanması, uzakta olması, haber alamaması, hapishanede olması..) çocuklar için yeterince zordur ve bu anlarda desteğe ihtiyaç duyarlar.

 Öncelikle yapılacak olanlar:

a) Doğruları net, yalın bir şekilde anlatınız: Haberi en yakınında olan kimse o vermeli. Arkadaşlarından, sosyal medyadan veya televizyondan öğrenmesindense sizden duyarak doğru bilgileri öğrenmiş olur. Çocuğunuza yaşananları anlatırken elinizden geldiğince dürüst olun. Dürüst olmazsanız uydurma cevaplar verdiğinizi eninde sonunda anlayacaktır ve size olan güveni sarsılacak ve sonrasında vereceğiniz güvenceler işe yaramayacaktır.

Çocuklar kendilerine doğru bir açıklama yapıldığında yaşadıkları şeyleri daha kolay kaldırabilirler. Eğer ebeveynlerden herhangi biri ya da ikisi hapishanede veya uzaktaysa mutlaka doğru bir şekilde anlatılmalı.”annen/baban çalışmaya gitti, annen/baban hapishanede çalışıyor” gibi açıklamalar çocukların zamanla kaygılanmasına  ve öfkelenmesine sebep oluyor. Bu sürecin ne kadar süreceğini ve ebeveyninin ne zaman tekrar eve geleceğini bilmiyoruz. Bu nedenle zamanla çocuklar ”annemin/babamın orada çalışmasın istemiyorum, anne/babam işini bizden daha çok seviyor” demeye başlıyorlar. Aile burada daha da işi sıkıntıya sokmuş olur. Ya da çocuklar ebeveyni tarafından terkedildiğini, bırakıldığını, ebeveyninin onu sevmediğini düşünmeye başlarlar. Bu olumsuz inanç çocukların kendilik algılarında çok büyük bir değersizlik duygusu oluşturur. Çocuklar belirsizliğe  de tahammül edemezler. Çünkü belirsizliği anlamlandırmada zorlanırlar. Siz onların yanında hiçbir şey konuşmasanız da çocuklar annesinin gözlerindeki endişeyi, evdeki sıkıntıyı mutlaka hisseder ve bu sıkıntıyı bir yere koyamazlar. Konuşulmayan, sır olarak kalan şeyler her zaman çocukların ruhsal dünyalarını etkiler.

Nasıl bir açıklama yapılmalı?

Annen/baban seni terk etmedi, seni bırakmadı. Geçici bir süreliğine hapishanede kalmak zorunda. Gelmek elinde değil.  Elinde olsaydı mutlaka gelirdi. Çünkü seni çok seviyor. Hapishaneye suçlular girer ama senin annen veya baban suçlu değil. Ama polis amcalar  bunu bilmiyorlar ve bu nedenle  araştırıyorlar. Bu da zaman alabilir. Biz senle beraber zaman zaman anne/babanı ziyarete gideceğiz, bazen de telefonda konuşacağız.  Uzaklarda olanlar için yine aynı şekilde anlatılabilir. Ek olarak babanın ya da annenin bir suçu yok ve bu ortaya çıkana kadar gelemeyecek. O bizi çok seviyor ve özlüyor. Gelmek elinde değil. Oda gelmeyi çok istiyor.

b) Çocuğunuzun duygu ve düşüncelerini ifade etmesine yardımcı olun: Çocuğunuzun sorduğu soruların, duygularının, düşüncelerinin sizin için önemli olduğunu ve onu dinlemek istediğinizi belirtin. Ne kadar çok kendilerini ifade ederlerse o kadar kendilerini sizin varlığınızla güvende hissederler. Sizde çocuklarınıza karşı duygularınızda samimi olun. Eşinizi özlediyseniz ” bende babanı/ anneni çok özledim” demekten çekinmeyin. Bu duyguları sadece kendisi yaşamadığını görmek onu rahatlatır. Yanında üzülmekten veya ağlamaktan kaçınmayın. Ama burada denge çok önemlidir. Eğer anne veya babanın üzülmesi yıkıldım, bittim, mahvoldum, gibi çok yoğun depresif  ise çocuk bu sefer yanında olan  ebeveynini kaybetmemek onu toparlamak için kendi duygularını ifade etmekten kaçınabilir. Kendisi ebeveynine ebeveynlik yapmak zorunda kalabilir.  Bazı çocuklar konuşmak yerine resim çizerek, oyuncaklarla oynayarak, hikayeler veya şiirlerle kendilerini ifade ederler. Her ne ile olursa olsun ister konuşarak, ister resim çizerek, oynayarak olsun bu faaliyetleri ne kadar çok yaparlarsa o kadar kendilerini ifade etmiş ve rahatlamış olurlar. Çocukları anlamaya çalışın. Bazen anlatmak istediklerini doğrudan anlatamazlar ama siz onların oyunlarına baktığınızda anne/ babasını ne kadar özlemiş olduklarını görebilirsiniz.

Öneriler:

Resim yapabilir. Günlük tutabilir, anne babasına ne anlatmak isteyip de anlatamadığı her şeyi yazmasını ve onlar geldiğinde onlara her şeyi bu şekilde anlatabileceğini söyleyin. Anne veya babasına mektup yazabilir.

Kendisi gibi anne babası tutuklu arkadaşları ile bir araya gelme imkanı varsa bir araya getirin. Bu onlarda sadece ben değilmişim duygusunu uyandırır.

Aile albümüne bakınız, beraberce konuşunuz. Anne babasının yanında olduğu ve onunla olmaktan çok mutlu olduğu, onu çok sevdikleri günleri yad ediniz.

Özellikle küçük yaş çocukları için bir iki oyun önerisi:

– Evde, yere renkli elektrik bantlarıyla kendi evinizi, hapishaneyi, okulu, sevdiği bir iki yeri, evi ile hapishaneyi bağlayan yolu çizin. Daha sonrada anne veya babayı anlatan oyuncakları hapishaneye, kendisini anlatan oyuncağı da evinize koyun. Bu şekilde araba ile hapishaneye gidin, anne/ baba ile konuşun( çocuk konuşsun) mümkün olduğunca yapılandırıcı ve iyileştirici olun. Mesela hapishanedeki anne/ baba ”seni çok özledim, seni çok seviyorum, mutlaka evimize döneceğiz, bir araya geleceğiz” gibi cümleler kurabilir.

– İmajinasyon yaptırtın. Mesela şimdi bir helikoptere bindik( yada sevdiği bir süper kahraman onu taşıyordur) yükseldik,yükseldik babanın olduğu yere doğru gidiyoruz. Ama bu helikopter görünmez bir helikopter. Hapishanenin önüne geldik kimse bizi göremiyor, tüm kapıları geçtik, şimdi babanın kapısındayız.. evet kapı açılıyor ve baban ve arkadaşlarını görüyoruz. Ne yapıyorlar?( çocuk cevaplasın), baban seni gördü çünkü sadece senin çok sevdiğin kişiler seni görebilir. Şimdi ne yapıyorsunuz?( çocuk cevaplasın) bu kısmı iyileştirici bir şekilde doldurun. Çocuk babasına söylemek istedi her şeyi söylesin. Söyleyemiyorsa babanın cebine mektup bırakıp çıkacaksın ve baban mektubu görünce çok mutlu olacak ona ne söylemek isterdin deyip gözlerini açtırıp mektubu yazdırabilirsiniz.

c) Güvence verin, olmayacak vaatlerde bulunmayınız: çocuğunuzla konuşurken ona güvence vermeye çalışın. Bu gibi olayların alışılmadık olduğunu, tekrarlanmaması için güvenlik önlemlerini aldığınızı söyleyin. Yardım edecek insanlar olduğunu ve her zaman yanınızda olacağını söyleyin.

d) Bilgileri tekrarlamaya hazır olunuz. Bunun gibi bilgiler tek seferde konuşularak bitmeyebilir. Çocuklar güvence istedikleri için tekrar tekrar anlattığınız şeyleri sorabilirler. Onlara tekrar tekrar kızmadan, şefkatle anlatın. Tekrar tekrar sorması bir nevi sizden güvence aradığını gösterir.

e) Mümkün olduğunca düzeninizi değiştirmemeye çalışınız. Unutmayın ki ebeveyninin olmayışı bir kayıpsa çocuğun alıştığı düzeninde değişmesi bir kayıptır.  Çocuğunuz eski evinizi, arkadaşlarını, okulunu, öğretmenini özlüyor olabilir. Bunu da gözardı etmeyin. Onlarla konuşun. Yapabiliyorsanız eski yerlerinizi ziyarete gidin. Bu şekilde olmayan anne / babayı da anmış olursunuz. Çocuğunuz üzüldüğünde onunla zaman geçirmeniz kendisini daha güvende hissetmesini sağlayabilir. Rutinler çocukları oldukça rahatlatır. Sıradan işleri ailece yapmak iyileştirici bir yöntemdir.

f) Özenle gözlemleyiniz. Davranışlarındaki değişikliklere dikkat edin. Size soru sorması için elinizden geldiğince olanak verin. Üzücü detaylar içeren cevaplar için hazır olun. Bu şekilde kafasındaki olumsuz inançları yıkıp yerine doğru olanları koyabilirsiniz. Her şeye cevap veremeyebilirsiniz. Burada önemli olan çocuğunuzun sizi yanında hissetmesidir.

g) Çocuğunuzun gelişimine/ yaşına uygun davranınız. Çocuğunuzun anlayabileceği sözcükleri ve kavramları kullanmaya çalışın.  Ergenlik döneminde çocuğunuz varsa yaşadığı döneminde etkisiyle daha da fazla etkilenebilir ve tepkiselleşebilir. 3-6 yaş aralığında çocuklar için ise ebeveyninin  varlığı farklı anlam ifade eder. Bu dönem cinsel kimliğin seçildiği dönemdir. Bu nedenle çocuklar kendi cinsiyetinden birine ihtiyaç duyarlar. Eğer baba yoksa bu dede, dayı olabilir. Aynı zamanda çocuklar bu dönemde ebeveyninin gidişinden kendini suçlu tutabilirler. ”yaramazlık yaptım o nedenle gitti” gibi.